Aldərə kəndi haqqnda Xatirələr

Vərtənizor (Lök) Faciəsi

Tarixi Pöhrə

XX əsrin əvvəlləri...
Qədim Azərbaycan torpaqlarında, Zəngəzurun qoynunda yerləşən Vərtənizor (Lök kəndi) kəndində həyat bir vaxtlar sakit və bərəkətli idi. Lakin o illər ağır günlərin, qanlı olayların başlanğıcı oldu. Hər addımda erməni quldur dəstələrinin hücum təhlükəsi hiss olunurdu. Kənd camaatı qorxu içində yaşayır, hər axşam sabahın nə gətirəcəyini bilmirdi.

Seyidin Sözləri

Belə bir gərgin günlərin birində kənddə bir seyid – Mirmahmud peyda oldu. O, əmmaməsini yerə vurub insanlara səsləndi:

– Ay camaat, niyə qorxub qaçırsınız? Bu gecə ağam Həzrət Abbas yuxuma gəlib, belimə qılınc bağlayıb dedi ki, niyə qaçırsınız? Mən ermənilərin dilini, ağzını bağlamışam, tüfəngləri açılmayacaq!

Camaat bu sözlərə inandı. Ümid və qorxu içində olan insanlar, seyidin dediklərinə aldanıb yüklərini açıb yerə tökdülər. Onlar özlərini sanki qorunmuş hesab etdilər. Ancaq bu, ölümə açılan qapı idi.

Davudun Narahatlığı

Kəndin ağsaqqallarından biri olan Davud atasına müraciət etdi:

– Ata, bu axmağın sözünə inanmayın. Biz xalqı ölümə veririk. Gəlin, bu gün çıxıb gedək!

Davud və atası savadlı və varlı adamlar idilər. Lakin atasının cavabı belə oldu:

– Oğul, palaza bürün, el ilə sürün. Xalq necə, biz də elə...

Davud narahat idi. O gecə gözünə yuxu getmədi. Qəti qərara gəldi ki, səhər tezdən çıxıb gedəcək.

Qanlı Səhər

Sübh çağı idi. Davud qatırını yüklədi. Lakin hələ işıqlanmağa macal tapmamış, dağın başından üç güllə səsi eşidildi. Bu, siqnal idi. Hər tərəfdən güllələr yağmağa başladı. Səhər açıldı. Güllələr yağış kimi kəndin üstünə tökülürdü.

Kənd döşdə yerləşirdi. Dörd bir yandan atəş açılırdı. Qadınlar uşaqlarını atıb çığırır, yaralılar fəryad qoparır, "Ay aman, bizi burada qoymayın!" – deyə yalvarırdılar. Ölənlərin meyitləri yerə lay-lay düzülmüşdü. Qiyamət qopmuşdu sanki. Heç kimin bir-birindən xəbəri yox idi.

Qurtuluş Yolu

Sonralar – şura hökuməti gələndən sonra – ermənilər özləri deyirdilər ki, Vərtənizor kəndi dörd tərəfdən mühasirəyə alınmalı, sağ qalan olmamalı idi. Lakin Meğri tərəfdən gələn dəstə gecikmişdi. Buna görə də meşə tərəfi açıq qalmışdı. Bəzi kənd sakinləri meşəyə sığınaraq xilas ola bilmişdilər.

Söz-söhbətlər gəzirdi ki, Meğri tərəfdən gələn erməni dəstəsinin başçısı yerli erməni idi. O, bilərəkdən gecikmişdi ki, camaatın qaçması üçün bir yol qalsın.

Bir Ananın Ölümü

Hadisədən bir neçə gün əvvəl Həzrətqulu Əhmədovun anası ağır xəstələnmişdi. O, anasını yataqda qoyub qaçmaq istəmirdi. Lakin taleyin hökmü ilə anası həmin günlərdə vəfat etdi. Bu ölüm onları qurtardı. Çünki Həzrətqulu deyirdi:

– Anam sağ olsaydı, onu tərk edib getməyəcəkdim və biz də qırılanlar sırasında olacaqdıq...

Ağrılı Yaddaş

Bu hadisə illər keçsə də, yaddaşlardan silinmədi. Vərtənizorun o faciəvi səhəri xalqın qan yaddaşına həkk olundu. İllər boyu Həzrətqulu Əhmədov və Davud kimi sağ qalanlar bu qanlı səhərin xatirələrini nəsildən-nəslə ötürdülər ki, tarix unutulmasın...

* "Vərtənizor" - Zəngəzur mahalının Mığrı (Meğri) bölgəsinin Lök kəndi

Lök kəndi xəritədə