Aldərə kənd məktəbi

Aldərə kəndində fəaliyyət göstərən ilk mədrəsənin əsası hələ XlX əsrin sonlarında Mirbağır ağa tərəfindən qoyulmuşdur. Mirbağır ağa yüksək dini təhsilli ziyalı kimi ətraf bölgələrdə də hörmət qazanmış el ağsaqqallarından idi. O, Təbriz və Nəcəf şəhərində dini təhsil almış qardaşı oğlu Mirhaşım ağa ilə birlikdə mədrəsədə şagirdlərə dini və dünyəvi fənlərdən dərs verirdi.

1900-cü ildə Aldərə kəndində ilk dəfə rus-tatar məktəbi kəndin tanınmış bəylərindən olan Əsgər bəy Sərməstbəyovun təşəbbüsü ilə yaradılıb. Məktəb Mirhaşım ağaya məxsus evdə yerləşirdi. Məktəbin ilk müəllimləri Şuşadan gəlmiş Cavad bəy və Hüseyn bəy olmuşdur. Qriqori Akritov (yunan), Kapustinski (polyak), Seyidov, Hüseynov kimi müəllimlər öz fəaliyyətlərini 1917-ci ilin sonuna kimi davam etdirmişlər.

İlk ibtidai məktəbin yaradılması və fəaliyyət göstərməsi nəinki Aldərə kəndində, hətta ətraf kəndlərdə də təhsilin inkişafında yeni üfüqlər açdı. Məktəbdə, əsasən, varlıların və bəylərin uşaqları təhsil alırdılar. Bu məktəbin ilk məzunları təhsillərini davam etdirərək Müsavat Hökuməti dövründə Bakıda Polis rəisi işləmiş Məhəmməd bəy, Fərrux bəy, Moskvada hərbi məktəb bitirən Şahmar bəy, Peterburqda ali təhsil alan Səfərəli bəyi misal gətirə bilərik. Məktəbin ilk məzunlarından olan Həzrətqulu Əhmədov Bakı Dəmiryol Texnikumunun direktoru vəzifəsində çalışmışdır.

1917-ci il oktyabr hadisələri zamanı müəllimlər öz vətənlərinə qayıtdığından məktəb fəaliyyətini dayandırmışdır.

1918-ci ildə azərbaycanlılardan ibarət iki min nəfər əhalisi olan Aldərə kəndi erməni təcavüzünə məruz qalaraq, kənd sakinləri deportasiya olunmuşlar. 1920-ci ildə Ermənistanda Sovet hökuməti qurulandan sonra kənd sakinləri-sağ qalanlar 1922-ci ildən 1924-ci ilə qədər tarixi-etnik torpaqlarına qayıda bilmişlər. 1926-cı ildən etibarən Aldərə kəndində- Əli bəy Sərməstbəyovun evində ibtidai məktəbin fəaliyyəti yenidən bərpa edilmişdir. Məktəb 1928-ci ildən yeddillik, 1930-cu ildən isə tam orta  məktəb kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1939-cu ildə kənddə ilk məktəb binası tikilir, 1940-cı ildə isə Aldərə kənd məktəbində əlamətdar hadisə baş verir, belə ki, onillik məktəbin ilk buraxılışı olur. Meğri rayonun ərazisində ilk Azərbaycan dilində onuncu sinfi bitirənlər 23 nəfər olmuşdur. Təəssüf ki, aldərəlilərin sevinci  uzun çəkmir. Böyük Vətən Müharibəsinin başlanması, müəllimlərin müharibəyə getməsi  ilə əlaqədar olaraq, müəllim çatışmazlığı yaranır. Səkkizilliyi və onilliyi bitirən savadlı gənclər özlərindən aşağı siniflərdə dərs deməklə, məktəbdə tədrisin dayandırılmasına imkan vermirlər.

Beləliklə, 1967-ci ilə qədər Meğri rayonunda yeganə azərbaycanlı onillik məktəb Aldərə kəndində olmuşdur.         Rayonun azərbaycanlılar yaşayan bütün kəndlərindən, hətta Zəngilan rayonunun bəzi kəndlərindən gələn gənclər, Aldərə kənd məktəbinin nəzdində hər cür şəraitlə təmin olunmuş  internatda qalmaqla, təhsillərini davam etdirmişlər. 1988-ci ilin sonuna kimi internat fəaliyyətini davam etdirmişdir.

1942-ci ilə qədər Aldərə kənd məktəbində müəyyən fasilərlə direktor işləmiş  Səfərəli Məhərləmov, Əli Mahmudov, Firudin Quliyev, Cəbrayıl Əsədov (müharibədən qayıtmayıblar) Qəşəm Yaqubov, Əkbər Cəlilov olmuşdur. 1942-1947-ci illər Hüseyn Səfərov, 1947-1955-ci illər Həsənqulu Hacıyev, 1955-ci ildən 1988-ci il noyabr ayının sonuna kimi məktəbə Səfərəli İbrahimov rəhbərlik etmişdir.

1955-ci ildə ikinci məktəb binası, Abbas Bağırovun təşəbbüsü ilə 1978-ci ildə əsası qoyulan ikimərtəbəli üç korpusdan ibarət üçüncü məktəb binası isə 1979-cu ildə istifadəyə verilmişdir.

1975-79-cu illərdə Aldərə məktəbində 15 sinifdə 350 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə 25-30 müəllim fəaliyyət göstərmişdir. Bu qədər müəllimi olan bir kənd məktəbində 4 nəfər- Həsənqulu Hacıyev, Həsən Məmmədov, Səfərəli İbrahimov, Bağır İbrahimov kimi  “Əməkdar müəllim” fəxri adına layiq görülmüş təhsil işçisinin olması böyük qürurverici haldır.

Aldərə məktəbinin məzunlarından 37 nəfər şagird qızıl medala layiq görülmüşdür. 1963-cü ildə məktəbi bitirən 13 məzundan 12-si ali məktəbə qəbul olmuş, 4-ü qızıl, 3-ü isə gümüş medal almışdır. Qızıl medala layiq görülənlərdən biri də şair-dramaturq, görkəmli ictimai xadim Hidayət Orucovdur. 

Aldərə kənd orta məktəbi 1957-ci ildən xalq şairi S. Vurğunun adını daşıyıb. 1986-cı il sentyabrın 25-də məktəbin önündə şairin büstünün açılışında bir sıra tanınmış şair və yazıçılarla yanaşı, şairin oğlu Yusif Səmədoğlu və qızı Aybəniz Vəkilova da bu tədbirdə iştirak etmişdilər.

1943-cü ildə Azərbaycanda ilk olaraq Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını almış, bir neçə dəfə Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı, üç dəfə Lenin ordenli, adlı-sanlı maşinist Firudin Ağayev,  1955-1960-cı illərdə Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət naziri , 1966-cı ildən 1972-ci ilə qədər Azərbaycan Kinematoqrafiya Dövlət komitəsində sədr vəzifəsində işləmiş Məmməd Qurbanov, 1967-1979-ci illərdə Azərbaycan Dəmiryol idarəsi rəisi Abbas Bağırov və xeyriyyəçi Fərəc bəy Hüseynbəyovun adını böyük fəxrlə qeyd edə bilərik.

Aldərə kənd məktəbinin yetirmələri  “İşıq” nəşriyyatının direktoru Fərhad Fərəcov, Gəncə təhsil şöbəsinin müdiri Şıxı Ələsgərov, texnika elmləri doktorları Əhməd Əhmədov, Avqust Hüseynov, Nazim İbrahimov, Elxan Məmmədhüseynov Azərbaycan Texniki Universitetində kafedra müdiri texnika elmləri doktoru, professor Səməd Hüseynov, Gəncə Dövlət Pedaqoji Universitetinin prorektoru, texnika elmləri doktoru, “Əməkdar müəllim” Fəxrəddin Məmmədov, Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin  professorları  İsmayıl İsgəndərov, Ramazan İbrahimov, geologiya-minerologiya elmləri doktoru Səməndər Seyidov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ağaməli Həsənov, tibb üzrə fəlsəfə doktoru Əziz Məmmədov, tibb üzrə fəlsəfə doktoru, professor Sabir Hacıyev, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, AMEA A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini professor Cəbi Bəhramov, həmçinin   1957- ci ildə Ali məhkəmənin müavini işləmiş Sultan İmanov, hüquqşünas Əjdər Məmmədov, Moskva Hərbi-Siyasi Akademiyanın məzunu polkovnik Vəli Vəliyev, Azərbaycan Sənaye İnstitutunun hərbi kafedra müdiri polkovnik Fərəc Fərəcov, müstəntiq Mübariz Hacıyev, Bakı şəhər Baş Polis İdarəsinin Dövlət Yol Polis İdarəsinin rəisi vəzifəsində işləmiş polis polkovniki Nuşirəvan Səfərov, hakim Qafil Baxşıyev, vəkil Loğman Abdullayev, polkovnik Həsən Əzizov, polkovnik hərbi həkimlər: Məhəmməd Əliyev, Qeyibqulu Həsənov, Şəhriyar Muxtarov, Kitay Quliyev və Rövşən Abdullayevi misal gətirə bilərik.

1950-ci ildən başlayaraq ilk dəfə Aldərə kənd məktəbindən ali təhsil alan qadınlardan Nəsibə Muxtarova Bakı Yüngül Sənaye texnikumunda müəllim işləmişdir. İlk dəfə olaraq həkim, müəllim və başqa sənətə yiyələnmiş  qadınlardan Sofiya Qaraxanova, Süsən Mahmudova, Lətifə Hacıyeva , Vəzifə Əhmədova, Şükufə Quliyeva, yazıçı, publisist “Sehrli dünya” uşaq jurnalının baş redaktoru Gülzar İbrahimova, polkovnik-leytenant Arzu Heydərova və tibb üzrə fəlsəfə doktoru Zinyət Muradovanı nümünə gətirə bilərik.

Bununla da Aldərə kənd məktəbi uğurlu fəaliyyətini 1988-ci ilin sonuna qədər davam etdirmiş, daim öz birinciliyini qoruyub saxlamışdır.

Əlbəttə, əldə edilən bu uğurlarda Aldərə kənd məktəbinin pedaqoji kollektivinin  peşəkar bacarığı danılmazdır. Həsənqulu Hacıyev, Abasqulu Quliyev, Səfərəli İbrahimov, Həsən Məmmədov, Bağır İbrahimov, Əli Qasımov, Əbdüləli Məmmədov, Qərib Hüseynov, İman Məmmədov, Şirindil Qasımov, Ənvər Vəliyev, Qulu Mahmudov, Rüstəm Cəfərov, Zaman Məmmədov, Zaman Fərəcov, Kərim Kərimov, Rəsul Yusifov, Zakir Quliyev, Səfərəli Məmmədov və Hənifə İbrahimova kimi müəllimlərimizin adını qürur hissi ilə qeyd edə bilərik.

Pedaqoji kollektivdən bəziləri o vaxtlar Naxçıvan və İrəvan Pedaqoji İnstitutunu , əksəriyyəti isə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunu bitirmişlər.

Hal-hazırda Aldərə alimlərinin yazdıqları elmi məqalələr və monoqrafiyalar dünyanın bir çox aparıcı jurnallarında çap olunur.

Aldərə ziyalıları təkcə elm, təhsil sahəsində deyil, Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmlənməsində  və yenidən qurulmasında da fəal iştirak edirlər. Aldərə kəndinin insanları Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə, I və II Qarabağ müharibəsində fəal iştirak edərək qəhrəmanlıq göstərib, müxtəlif medallarla təltif olunmuşlar.

2022-ci il dekabrın 24-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Qərbi Azərbaycan İcmasının yeni inzibati binasının açılışında iştirak etmiş və şıxışında demişdir: “Əminəm ki, gün gələcək Qərbi Azərbaycandan olan soydaşlarımız , onların yaxınları, uşaqları, nəvələri tarixi diyarımız olan Qərbi Azərbaycana qayıdacaqlar”.

Bütün Qərbi Azərbaycanlılar kimi, Aldərə kəndi və onun vətənpərvər insanları bü günü səbirsizliklə gözləyirlər.