Aldərənin tarixi abidələri

Tarixi abidələrimizin sayı çoxdur və onlarla tanış olmaq çox faydalıdır. Bu abidələr arasında rayonun ərazisində yerləşən və ən böyük, məşhur ziyarətgahlardan biri olan Buğukar ziyarətgahı xüsusi yer tutur. Bu ziyarətgah uca dağların qoynunda, sərin suları və sıx meşələri ilə seçilir. Bakı, Naxçıvan, Ordubad, Zəngilan və digər bölgələrdən buraya ziyarətə gələnlər çox olurdu. Hər il Məhərrəm ayının sonunda Buğukar ziyarətgahı Meğri rayonunun hazırlıq idarəsinə 3.5-4 min ədəd xırdabuynuzlu heyvan dərisi təhvil verirdi. Ziyarətgaha maşın yolu çəkilmişdir və onun VIII əsrdə inşa edildiyi güman edilir.

Ziyarətgahda dəfn olunanların VIII imam Rza Əleyhissəlamın qardaşı uşaqları olduğu bildirilir. Sultan Seyid Əhməd və bacısı ayrı-ayrı sərdabələrdə dəfn olunmuşdur. Bundan əlavə, ziyarətgahda ziyarət edənlər üçün 11 otaq tikilmişdir. 1988-ci ildə azərbaycanlıların zorla qovulmasına qədər Buğukar piri tamamilə salamat idi. Lakin indi ziyarətgahın taleyi və vəziyyəti barədə məlumat yoxdur.

Rayonun digər bir tarixi abidəsi Karçevan (Qırxçıvan) düzündə yerləşən Şah Abbas karvansarasıdır. Bu karvansara, Şah Abbasın tikdirdiyi 999 körpü, məscid və karvansaralardan biridir. Biz orada olduğumuz vaxt ermənilər abidəni xaricdən suvaqlayıb örtmüş və "erməni mətbəxi" kimi istifadə etmişdilər. Karçevan, İranın ermənilərə yol verib körpü saldığı ərazilərdən biridir.

Aldərə kəndində də tarixi abidələr çoxdur. Kənddəki iki məsciddən biri kolxoz anbarına çevrilmişdi və güman edilir ki, hələ də salamatdır. Digər məscid isə Mərziyt kəndində idi və 1918-ci ildə ermənilər tərəfindən dağıdılmışdı. Hacı Məhəmmədəli adlı imkanlı şəxs həmin məscid və hamamı tikdirmişdi. Hamam keçmiş sistemlə inşa olunmuşdur. 1918-ci ildə ermənilər hamamın mis qazanını aparmışdılar, amma sonralar həmin qazanı tapmaq mümkün olmamışdır. Qazan təxminən 1.5 m³ su tutumuna malik idi.

Kənd ərazisində çoxlu qəbiristanlıqlar mövcud olub, lakin onların dəqiq sayını müəyyən etmək çətindir. Bəzi qəbiristanlıqların adları bunlardır: İyis, Hor Gədiyi, Kürdəzir, Mərzit, Mərzit yaylağı, İri Başı, Paygey kənd yeri, Paygey Dırbıstan, Süngüran və başqaları. Süngürandakı qəbiristanlıq iki dərənin birləşdiyi yerdən qızılgüllüyə qədər geniş bir sahəni əhatə edirdi. Güman edilir ki, Babəkin döyüşlərindən biri həmin yerdə baş verib.

Nüvədi kəndindən Həmzə müəllimin yazdığı məlumatlara görə, Cəfərdil, Aşağı İri, Böyük Güney Başı, Xokəlindən Aşağı Yasdan, Qleytan kənd çayı qəbiristanlığı, Çarxı və digər ərazilərdə də qədim qəbiristanlıqlar mövcud olub. Alban qəbiristanlıqları isə Sevadan, Əlvan, Xaraba Qaray və Zəngəzurda yerləşirdi. Maraqlıdır ki, ermənilərin yalnız Mallev kəndində bir qəbiristanlığı olub. Buna baxmayaraq, utanmadan həmin ərazilərin onlara məxsus olduğunu iddia etməyə çalışırlar. Əgər bu iddia doğrudursa, onların digər qəbiristanlıqları haradadır? Bu sual tarixi həqiqətləri bir daha üzə çıxarır.